نێچیرڤان بارزانی: پێویستمان بە لێکتێگەیشتن و چارەسەری واقیعی هەیە بۆ تێپەڕاندنی چەقبەستوویی لە عێراق

0

لایک

0

ئەمڕۆ دووشەممە 30-05-2022، کۆنفرانسی “ئاشتی لە رێگەی میانڕۆیی” بە ئامانجی بەرقەرارکردنی ئاشتی و رووبەڕووبوونەوەی هزری پەڕگیری لەنێو کۆمەڵگەدا بەڕێوەدەچێت. کۆنفرانسەکە لەلایەن رێکخراوی سپارک بە هاوبەشی لەگەڵ کۆنسوڵخانەی هۆڵەندا لە هەولێر(ئەربیل) رێکخراوە و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستانی عێراق تیایدا بەشداری کرد و وتارێکی تایبەت بە دۆخی گشتی عێراق پێشکەشکرد.

دەقی وتارەکەی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێم لە کۆنفرانسی (ئاشتی لەرێگای میانڕۆیی):

بەیانیتان باش؛ هەموو لایەکتان بەخێربێن بۆ ئەم کۆنفرانسە؛ هیودارم کۆنفرانسەکەتان ئەنجامی باشی هەبێت. خۆشحاڵم ئەمڕۆ پێکەوە بەشدارین لەو کۆنفرانسە؛ دەستخۆشی لە رێکخراوی سپارکی هۆڵەندی و هەموو ئەو لایەنانە دەکەم کە رۆڵیان لە سازدانی ئەو کۆنفرانسەدا گێڕاوە؛ ئەمە دەرفەتێکی باشە بۆ ئەوەی دەربارەی بابەتێکی گرنگ؛ دەربارەی ئاشتی میانڕۆیی وەک رێگەیەک بۆ ئاشتی قسە و گفتوگۆ بکەین؛ سوپاستان دەکەم.

بەڕێزان.. لەکاتێکدا جیهانی ئەمڕۆمان بە دەست کۆمەڵێک تەحەدی و قەیرانی جیاواز دەناڵێنێت، ئاشتی لە هەموو کاتێک پێویستترە. لێکەوتەکانی کۆرۆنا بە تایبەتی لە بواری ئابوورییدا، تیرۆر و تووندڕۆیی، شەڕ و پێکدادان، ناکۆکیی سیاسی و جیۆسیاسی، کارکردن بە لۆژیکی هێز، قسەکردن بە زمانی چەک، هەوڵی سەپاندنی هەژموون و …هەتا دوایی. خەریکە ئاشتیی جیهانی دەخەنە مەترسییەکی راستەقینەوە.

رووداو و پێشهاتەکان بە جۆرێکن کە نیگەرانی و پرسیاری ئازاربەخش خەریکە مێشکی زۆربەی مرۆڤایەتی سەرقاڵ دەکەن: ئایا جیهان بەرەو جەنگێکی دیکەی نێوان زلهێزەکان هەنگاو دەنێت؟ لە دۆخێکی ئاوادا رەنگە بۆ کەم شوێنی دیکەی سەر زەمین هێندەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست پاراستنی ئاشتی و سەقامگیری پێویستییەکی لەپێش بێت. بۆسەر زەمینێکی دەوڵەمەند بەوەندە پێکهاتەی جیای ئایینی، نەتەوەیی بە مێژووێکی پڕ لە تاڵی و ناخۆشی، پڕ لە شەڕ و خوێن و کارەسات، رەنگە هیچ شتێکی دیکە هێندەی ئاشتی و پاراستنی ئاشتی بۆ ئەم ناوچەیە پێویست نەبێت.

ئەگەر عێراق وەک نموونەیەکی بچووکی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەربگرین، دەبینین ئاشتی و سەقامگیری لە عێراق چەند بۆ خۆی گرنگ و پێویستە، هێندە و بگرە زیاتریش بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکە گرنگ و پێویستە. بە درێژایی مێژووی وڵات، نەبوونی ئاشتی و سەقامگیری لە عێراق، نائارامی و ناسەقامگیری لە ناوچەکە بەشێوەیەکی گشتی دروستکردووە؛ دەوڵەمەندی و سامانێکی زۆری بەهەدەرداوە کە لەگەڵ میانڕەوی و ئاشتیدا دەکرا عێراق بکاتە یەکێک لە باشترین و پێشکەوتووترین وڵاتانی ناوچەکە و جیهان. لێکەوتەکانی نەبوونی ئاشتی و ناسەقامگیری لە عێراق، زۆرجار دۆخی وڵاتانی دەوروبەر و ناوچەکەشی تێکداوە، تەنانەت هەڕەشەی لە ئاشتی جیهانیش کردووە.

ئەگەر نەچینەوە سەر مێژووی کۆنی ناکۆکی و پێکدادانی مەزهەبی و تائیفی و نەتەوەییش و هەر تەنیا باسی مێژووی نوێی عێراق بکەین، دەبینین ئەو ستەمەی هەر لە دروستبوونی دەوڵەتی عێراقەوە لە گەلی کوردستان و پێکهاتەکانی کراوە، چەند شەڕ و ماڵوێرانی و کارەساتی بۆ عێراق و ناوچەکە بەدوای خۆیدا هێناوە؛ دەبینین لێکەوتەکانی چەند زیانیان بە ناوچەکە و ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکەدا گەیاندووە؛ شەڕی عێراق – ئێران، دواتر داگیرکردنی کوێت لەلایەن عێراقەوە، دروستبوون و هاتنی هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی بۆ رزگارکردنی کوێت و شەڕی دووەمی کەنداو، شەڕی رزگاری عێراق و هەموو ئەو رووداوانە، دوای ئەوە سەرهەڵدانی داعش لەم ناوچەیە هاتە ئاراوە کە هاوسەنگی هێز و بەرژەوەندی و هاوسەنگی سیاسی وڵاتانی لە ناوچەکە بە تەواوی گۆڕی؛ هەموویان دەگەڕێنەوە بۆسەر ئەوەی لە عێراق بیری ئاشتی و میانڕەوی و سەقامگیری نەبووە.

دوای ئەو رابردووە تاڵە، ئایا دەبێت چیدیکە رووبدات بۆ ئەوەی ئێمەی پێکهاتەکانی ئەم وڵاتە تێبگەین کە پێویستیمان بە ئاشتی و میانڕەوییە؟ ئاشتییەکی راستەقینە کە بڕوا و متمانە و دڵنیایی دروستبکات؛ تێیدا هەموو پێکهاتەکانی عێراق لە هەر نەتەوە و ئایین و مەزهەبێک بن، هەر بیرو بۆچوون و تێڕوانینێکیان هەبێت، پێکەوە بە ئاشتی و تەبایی و لێبووردەیی بژین و لە هەمووی گرنگتریش لە وڵاتێکدا لە جوگرافیایەکەدا کە پێی دەگوترێت عێراق یەکتر قبووڵ بکەن؛ ئاشتییەک ژیان و ئازادی هەمووانی تێدا پارێزراو بێت؛ ئاشتییەک سایە و کۆکەرەوەی هەموو پێکهاتەکانی عێراق بێت و تێیدا تایبەتمەندی و ماف و شایستەکانیان بەپێی دەستوور و یاسا مسۆگەر و پارێزراو بن؛ بەڵام لە عێراق ئاشتیەکی وا چۆن دێتە ئاراوە؟ پرسیارەکە ئەوەیە. لەگەڵ لێبووردەیی، تەبایی، پاراستنی فرەیی، رێزگرتن لە بەرامبەر و جیاوازییەکانی، بە دڵنیاییەوە میانڕەویش یەکێکە لەو ستوونە هەرە سەرەکیانەی کە ئاشتی لەسەری بونیاد دەنرێت.

لە عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە، کە وەک گوتم نموونەیەکی بچووکی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، هەر لە ژیانی تاکەکەسیمانەوە تا بەرزترین پلەی دەسەڵات و بەڕێوەبردن، بە ناوەندە ئایینیەکانیشەوە پێویستیمان بە میانڕەوی و قووڵکردنەوەی کولتووری ناتووندوتیژی هەیە؛ بۆیە دەبێت میانڕەوی لە هەموو شوێنێکی ژیان ئامادەبێت، بە تایبەتی لەناو خێزان، لە سیستمی پەروەردە و خوێندن؛ هەروەها لە پەیوەندی و مامەڵەی سیاسیشدا. لە عێراق بۆ هەموومان هەر لە تاک و خێزانەوە تا هێز و لایەن و سەرکردە سیاسییەکان، تا گەورە و رێبەرانی ئایینی، لە هەموو چین و توێژەکاندا میانڕەوی رێگەیەکی دروست و پێویست و لەپێشە بۆ ئاشتی، پێکەوەژیان، یەکتر قبووڵکردن و لێبووردەیی. بۆ ئەوەی رێزی بەرامبەر بگرین و لێی تێبگەین لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە لە بیرو بۆچوونمان دەبێت میانڕەو بین. میانڕەوی هێز و دانایی و متمانە و بڕوابەخۆبوونە کە ئاشتی و ئارامی و سەقامگیری دەهێنێتە ئاراوە؛ لە وڵاتێکی فرە نەتەوەیی فرە ئایین و فرە مەزهەبی وەک عێراق ئەگەر میانڕەوی نەبێت، قاعیدە و جوندولئیسلام و داعش و کارەساتی دیکە لەم وڵاتەدا لە دایکدەبن؛ بەو پەڕی خوێن ساردییەوە لە بەردەم کامێراکاندا سەر دەبڕن و مل دەپەڕێنن، لەگەڵ ئەو کارانەی دەیکەن پێشدەکەنن..

رابردووی عێراق بە هەموو شەڕ و کارەسات و ماڵوێرانییەکانییەوە دەبێت بۆ هەموومان ببێتە پەند، ببێتە وانەیەک و رێنیشاندەرمان بێت بۆ هەنگاوەکان بەرەو داهاتوویەکی باشتر بۆ هەموو پێکهاتەکانی ئەم وڵاتە؛ بەرەو بونیادنانی کۆمەڵگایەک رەنگدانەوە و دەربڕینی فرەیی و جیاوازی و ماف و شایستە و خواست و هیوای پێکهاتەکانی ئەم وڵاتە بێت؛ هەر لە سەرەتاوە لە بیستەکانی سەدەی رابردوو تا ئێستا ئەگەر دەسەڵاتدارانی عێراق مامەڵەیەکی واقیعیانەیان لەگەڵ دۆزی گەلی کورد کردبا، ئەگەر لەجیاتی شەڕ و بەکارهێنانی لۆژیکی هێز، واقیعیانە هەڵسوکەوتیان کردبا و پەنایان بۆ چەک و شەڕ نەبردبا، ئەگەر لە جیاتی ئەوە دەسەڵاتدارانی عێراق بۆ چارەسەری واقیعی گەڕابان و خەمی داهاتووی وڵاتیان هەبووایە، بێگومان ئەو هەموو کارەسات و مەینەتیانە بەسەر گەلی عێراقدا نەدەهاتن و عێراق ئێستا قەدەرێکی دیکەی دەبوو.